We vertelden over ons project aan Folkmagazine.
In een tweejarig onderzoek graven violistes Anouk Sanczuk en Jeanneke Van Roeyen naar de roots en het muzikale culturele erfgoed van de Roma gemeenschap in België. Spelenderwijs -letterlijk dan- verdiepen zij zich in de wondere wereld van de Romamuziek, cultuur en tradities. Het muzikale culturele erfgoed van de Roma gemeenschap is eeuwenoud, immens en divers. Een inzicht in een groot deel van de Roma cultuur, waar zovelen nieuwsgierig naar zijn, kan begrepen worden aan de hand van muziek.
Van waar de interesse om dit te doen?
Na allebei een zeer verschillend muzikaal parcours te hebben afgelegd kruisten onze wegen in de Karavaan, een intercultureel muziekproject van Bij' De Vieze Gasten, waarbij de ontmoeting met de Roma gemeenschap centraal staat. Na onze kennismaking sloeg de muzikale vonk al snel over. We gingen ons meer en meer verdiepen in Roma muziek.
We droomden van het leren en echt kunnen spelen van de muziek die ons al jaar en dag in zijn betovering hield. Hiervoor les volgen bij- en samenspelen met de muzikanten die we zo bewonderen klonk ons als muziek in de oren. Wat dus ooit begon als een droom, die we tussen pot en pint na repetities besproken, draaide uit op een ware queeste naar de roots van de Roma muziek.
Al snel hadden we door dat we om de stijl echt onder de knie te krijgen meer uit de kast moesten halen dan goesting om te studeren. Zonder ons onder te dompelen in de traditie en leefwereld, zouden we nooit het volledige plaatje kunnen brengen. Toen ons ter ore kwam dat we een beurs konden aanvragen voor dit soort project zijn we aan het schrijven gegaan.
Wat houdt dit project dan juist in?
Het onderzoek kadert in een beurs van de Vlaamse Overheid voor het doorgeven van vakmanschap in een meester leerling traject. Deze beurs werd in het leven geroepen om de brede waaier aan immaterieel cultureel erfgoed dat in Vlaanderen bestaat te doen herleven. Vroeger had je de handwerklieden en hun leerjongens, op die manier werd vakmanschap al doende doorgegeven. Nu bestaat dat concept niet echt meer, waardoor veel vakmanschap verloren gaat.
In ons geval gaat het dus over de muziek van de Belgische Roma. In België is er namelijk een grote Roma gemeenschap. Vooral de Sinti en Manoesj zijn hier al generaties lang gevestigd en hebben zelfs bijgedragen aan de ontwikkeling van de Belgische muziekgeschiedenis. Denk maar aan Django Reinhardt.
Muziek is trouwens immaterieel erfgoed bij uitstek! Voor de Roma is samen-, voor- en naspelen de belangrijkste manier om muzikale kennis door te geven. Het in stand houden van de traditionele technieken en melodieën gebeurt dus nog steeds enkel via auditieve en orale overdracht. Muziek noteren, documenteren en bewaren gebeurt zelden of nooit.
Onze leermeester in dit tweejarige traject is Tcha Limberger. Een beter meester kunnen we ons natuurlijk niet voorstellen. Tcha is zowat een legende als het aankomt op traditionele muziek van de Roma, op vele andere (muziek)vlakken trouwens ook. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk samen te spelen met andere Roma muzikanten, of lessen te volgen bij verschillende grootmeesters. Zo leren we op traditionele wijze de kneepjes van het vak.
Ons initiële plan was om in het eerste jaar van ons traject veel naar het buitenland te gaan. We hadden een hele lijst aan muzikanten die we wilden bezoeken. We zouden heel Oost-Europa doorkruisen om zo dichter bij de roots van de muziek te komen. Maar toen was de wereld plots in de ban van het corona virus, onze plannen vielen, net zoals bij velen, volledig in het water.
Nu hebben we onze plannen noodgedwongen ingekrompen,we kunnen enkel in België langsgaan bij muzikanten. Ondanks de kleine oppervlakte van ons landje hebben we onze bezigheid ook hiermee. Via Tcha en via onze vrienden van de Gentse Karavaan leren we meer en meer Roma muzikanten in België kennen.
Zo werd gitarist Fapy Lafertin gebombardeerd tot onze muzikale nonkel, bij hem gaan we geregeld op de koffie. Een beetje babbelen en een streepje muziek, en voor we het weten is er een halve dag gepasseerd. In zo’n dag hebben we meestal meer geleerd dan ons hoofd kan verwerken. Daarnaast hebben we nauw contact met de Gentse Roma muzikanten Martin Balogh, Oto en Erik Bunda en Robert Mihalik waarmee we als band ons nieuwe repertoire inoefenen en oude nummertjes opschonen. Hoewel dat met deze tweede lockdown ook even op een laag pitje staat.
Gelukkig zijn er nog veel dingen die we wel kunnen doen. Studeren bijvoorbeeld, want hoe je het ook draait of keert, zonder te oefenen raak je niet vooruit. Ook opnames luisteren helpt om de stijl te begrijpen. Via Tcha leren we veel oude rotten in het vak kennen en vinden we de eerste opnames die van bepaalde muziek gemaakt zijn.
Daarnaast is het natuurlijk ook de bedoeling dat we ons doen en laten rond dit project niet enkel voor ons zelf houden. Daarom plannen we een aantal concerten om ons repertoire voor te stellen. Tegen het einde van ons traject willen we ook een partiturenbundel uitgeven. Dat is op zich wel een interessant gegeven omdat deze muziek van oudsher nooit neergeschreven is. Tijdens dit hele project houden we ook een blog bij waarin we schrijven over onze avonturen, of wat dieper ingaan op bepaalde kwesties. Want naast het pure muziek gedeelte is het voor ons ook belangrijk dat we meer inzicht krijgen in de socioculturele wereld er rond. De Roma gemeenschap is eigenlijk een mysterieuze bevolkingsgroep, of toch waar maar weinige mensen echt het fijne van weten. Daarom is het belangrijk om de stereotype ideeën en vooroordelen die helaas bestaan over de Roma te weerleggen met de juiste informatie. Hiervoor hebben we al veel gehad aan onze Roma vrienden en aan Kim Janssens, zij is de vertegenwoordigster van de Roma en woonwagenbewoners binnen het Minderhedenforum.
“Roma muziek” eigenlijk bestaat dat niet
Eigenlijk valt de Roma-muziek niet in een hokje te plaatsen. De Sinti en Manoesj die hier al lang gevestigd zijn spelen bijvoorbeeld heel andere muziek dan de Roma Sinds de jaren '90 Oost Europa richting België getrokken. De De muziek is vooral gevormd onder invloed van de traditionele muziek uit de streek waar zij respectievelijk woonden. Hier ontwikkelde zich de gipsy swing, maar ga je naar Hongarije of Roemenië dan hoor je vooral de invloed van de volksmuziek daar. Daardoor hebben we een heel brede waaier aan stijlen binnen de Roma muziek en wordt eigenlijk duidelijk dat er niet zoiets bestaat al ‘De’ Roma-muziek.
Maar wat al deze Roma muzikanten wel duidelijk gemeenschappelijk hebben is de manier waarop de muziek aangeleerd en doorgegeven wordt. En ondanks hun verschillende achtergronden vinden ze gemeenschappelijke geschiedenis in de muziek. Voor menig mens is het niveau en de virtuositeit van vele Roma muzikanten trouwens onbegrijpelijk. De klank en de passie waarmee ze spelen is onvoorstelbaar.
Het geheim van hun uitzonderlijke capaciteiten als muzikant gaat dan ook veel verder dan Spartaanse scholing of de toevallige wilskracht en talent van een individu. Deze uitzonderlijke virtuositeit ontstaat uit een collectief geheugen, traditie en levenswijze. Iets waar ons muziekonderwijs nog het een en ander van zou kunnen bijleren…
Wat brengt de toekomst?
We bereiden ons voor om vanaf 2021 enkele concerten te geven om ons geleerde repertoire voor te stellen. De eerst volgende concerten zijn op 8 januari* bij de Vieze Gasten in Gent, in samenwerking met Kim Janssens van het Minderhedenforum, die een boekvoorstelling zal geven. Op 27 januari* zijn we uitgenodigd om te spelen op Djangofollies, voor deze gelegenheid spelen we samen met Fapy Lafertin!
Naast meer concerten plannen we ook workshops te geven in verschillende academies. Waarin we de leerlingen laten kennis maken met de muziek en de cultuur. Wie weet krijgen ze zo ook de goesting te pakken! Voor de rest kijken we uit naar de moment waarop we eindelijk naar het buitenland kunnen. Zodat onze partiturenbundel op het eind van het traject gevuld is met nummers van de Roma vanover heel Europa. Eigenlijk is dit project een aanzet naar de rest van onze weg als muzikant want Eens kennis gemaakt met de diepe emoties van deze muziek is er geen weg terug. De ziel van de muziek laat ons niet meer los.
*ondertussen zijn de concerten weer verplaats door de aanhoudende corona maatregelen. We spelen bij de Vieze Gasten in Gent op 2 april. Djangofollies is uitgesteld naar een nader te bepalen datum in de toekomst...
-------- Met dank aan Folkmagazine voor ons plaats te geven in hun boekske ---------
Comments