"Laten we beginnen bij het begin, een aanknopingspunt waar iedereen zich wel iets bij kan voorstellen: Django Reinhardt."
Het is alweer even geleden dat we ons project aankondigden en jullie onze eerste blogpost konden lezen. Maar wij hebben ondertussen niet stilgezeten.
Op 14 september werden we met onze klikken en klakken recht in de wereld van ons onderzoek gesmeten dankzij onze eerste les bij Tcha.
Die duurde, zoals het een goeie eerste les betaamt, een halve dag.
Veel meer informatie dan onze na-zomerende hersenen konden verwerken en kramp in de vingers tot gevolg. Maar ongelooflijk interessant en leerrijk.
Met deze lessen bij Tcha en andere muzikanten willen we in de eerste plaats onszelf als muzikant uitdagen en bijschaven, door ons te verdiepen in de muziek.
Maar daarnaast is het ook onze bedoeling om meer zichtbaarheid te geven aan de – toch redelijk – miskende Roma-muzikanten. Want wie of wat is die Roma-muzikant dan? Kunnen we hen onder een noemer brengen, of is dat al te ongenuanceerd gedacht?
Laten we beginnen bij het begin, een aanknopingspunt waar iedereen zich wel iets bij kan voorstellen: Django Reinhardt.
U kent hem ongetwijfeld. De Belgische Sinti gitarist die in de jaren 30 de gipsy swing op de kaart zette. Bij het horen van zijn muziek bent u waarschijnlijk verwonderd over de snelheid, precisie en schwung waarmee hij zijn instrument bespeelt.
Django mag dan wel op Belgische bodem geboren en getogen zijn, hij draagt het onmiskenbare teken van zijn Roma afkomst in zich. De stijl, virtuositeit en passie die te horen zijn in zijn muziek komen voort uit generaties doorgegeven vakmanschap. Naast hem zijn er tal van virtuoze Roma muzikanten die tot op de dag van vandaag actief zijn in België. Ook zij doen de traditie en hun afkomst alle eer aan.
Voor menig geschoold muzikant is het niveau van deze virtuozen onbereikbaar en de klank en passie waarmee ze hun toeschouwers vervoeren onvoorstelbaar. Dat deze muzikanten allemaal van Roma origine zijn en maar weinigen onder hen officieel geschoold, laat staan gediplomeerd zijn in hun vak zorgt doorgaans voor nog meer verwondering.
Het geheim van hun uitzonderlijke capaciteiten gaat dan ook veel verder dan spartaanse scholing of de toevallige wilskracht en talent van een individu. Deze uitzonderlijke virtuositeit ontstaat uit een collectief geheugen, traditie en levenswijze.
Voor de Roma is de overdracht van muzikale kennis door samen-, voor- en naspelen de belangrijkste manier om deze kunde in stand te houden. Het vakmanschap wordt doorgegeven van vader op zoon (soms ook dochter), van generatie op generatie.
Het in stand houden van de traditionele technieken en melodieën gebeurt nog steeds enkel via auditieve en orale overdracht. Muziek noteren, documenteren en bewaren gebeurt zelden of nooit.
Dat deze manier van muziekoverdracht aan de wieg ligt van de stijl en nog steeds in gebruik is, kan ook niet los gezien worden van het nomadische leven en de woonwagencultuur waarin het zijn oorsprong vindt.
Hun muziek is steeds onderhevig geweest aan invloeden van de streek waar ze doortrokken.
Al sinds de 15e eeuw vestigden Sinti en Manouch zich na hun omzwervingen in Europa.
Zo beïnvloedde ook de Belgische muziek hen. In de jaren ’30 zag de Gipsy Swing het levenslicht Dankzij de samenwerking tussen Django Reinhardt en de Franse violist Stéphane Grappelli.
Sinds de jaren '90 zijn er ook veel Roma vanuit Oost Europa richting België getrokken. De muziek die zij spelen is vooral gevormd onder invloed van de Oost Europese traditionele muziek uit de streek waar zij woonden. Daardoor hebben we eigenlijk een heel brede waaier aan stijlen binnen de Roma muziek die hier gespeeld worden. Het mooie aan heel dit verhaal is dat de muzikanten die elkaar hier in België ontmoeten ook weer samen beginnen te spelen en zo van elkaar leren.
Zo stonden wij bijvoorbeeld deze zomer op het podium met de Gipsy Wolves, Gentse Roma muzikanten afkomstig uit Slovakije, en Fapy Lafertin, Sinti gitarist geboren en getogen in België. Martin, accordeonist en cimbalist van de Gipsy Wolves, wist ons toen te vertellen dat zij vroeger, toen ze nog in Slovakije woonden eigenlijk nog nooit gehoord hadden van gipsy swing. Nu spelen zij niet liever!
Zoals je nu al merkt valt de Roma-muziek dus niet in een hokje te plaatsen.
Maar wat al deze Roma muzikanten wel duidelijk gemeenschappelijk hebben is de manier waarop de muziek aangeleerd en doorgegeven wordt. En ondanks hun verschillende achtergronden vinden ze gemeenschappelijke geschiedenis in de muziek. De hele oude traditionele nummers zitten toch nog ergens is het geheugen en vinden al snel hun weg naar buiten eens zei samen aan het spelen slaan.
Daarom gaan wij binnenkort trouwens ook op zoek naar deze oude traditionals, een beetje graven naar de diepe roots van de Romamuziek. Daarvoor gaan we natuurlijk ten rade bij Tcha, maar we plannen ook een bezoekje aan Fapy Lafertin. Die liet deze zomer namelijk langs zijn neus weg vallen dat hij nog een paar hele oude nummers kende die iedereen, inclusief hij, bijna vergeten was.
Dat zijn natuurlijk de pareltjes waarnaar wij op zoek zijn!
Comments