Na een lange stilte kan ik jullie eindelijk nog eens iets vertellen. Zoals beloofd schrijf ik het slotstuk van de woonwagenbewoners-trilogie. Ik had jullie graag uitgebreid verteld over de link tussen het bewonen van de woonwagen en muziek. Ik hoopte jullie een volledig en duidelijk beeld te kunnen geven hoe de muziekstijl dan wel onderhevig is aan de woonvorm. Helaas hadden ook wij binnen ons project last van de bekende ‘corona-vertraging’.
Om meer inzicht te krijgen in deze materie leek ons de beste optie om langs te gaan bij muzikanten die een woonwagen bewonen of bewoonden. Dat wil zeggen iemand die Rom of Manoesj muzikant is. Want zoals jullie je misschien nog herinneren uit de vorige posts is niet zomaar iedereen die in een huis op wielen woont officieel woonwagenbewoner. Aangezien corona volop onze plannen dwarsboomde konden wij bij niemand langsgaan. Daarom breng ik jullie nu een minder uitgebreide versie, zonder persoonlijke verhalen van al deze ongetwijfeld zeer interessante muzikanten. Desalniettemin probeer ik een zo volledig mogelijk beeld te scheppen. En hopelijk kan ik jullie later, wanneer we onze bezoekjes weer kunnen plannen, meer informatie verschaffen.
Hier dus alvast een aanzet.
Muziek is een groot deel van de Roma cultuur. Zo dus ook bij de Roms en Manoesj, die traditioneel gezien in woonwagens wonen. Zij bezitten een parel aan muzikaal erfgoed. Het in stand houden van de traditionele technieken en melodieën gebeurt nog steeds enkel via auditieve en orale overdracht. Muziek noteren, documenteren en bewaren gebeurt zelden of nooit.
Voor hen is de overdracht van muzikale kennis door samen-, voor- en naspelen dus de belangrijkste manier om deze kennis in stand te houden. Het vakmanschap wordt zo doorgegeven van vader op zoon.
De Roma en woonwagenbewoners leven in heel nauw familieverband. Samen musiceren is dus een familiale aangelegenheid. De eerste stappen in hun muzikale carrière worden dan ook vaak gezet binnen het familie orkest. Met een vader, nonkels en broers die meewerken aan hun vorming ontplooien zij zich algauw tot volwaardig lid van het orkest.
Deze manier van muziekoverdracht kan niet los gezien worden van het nomadische leven en de woonwagencultuur waarin het zijn oorsprong vindt. Hun muziek is steeds onderhevig geweest aan invloeden van de streek waar ze door trokken. Zo is er niet enkel de invloed van de familie op de scholing van jonge muzikanten. Even belangrijk is de muziek van het land waar zij gevestigd zijn, of lange tijd verbleven hebben. Aangezien wij spreken over de Rom en de Manoesj als het gaat om woonwagenbewoners in België, is de meest bekende muziekstijl die hier traditioneel gezien uit voortkomt de gipsy swing of jazz manouch. Django Reinhardt maakte in zijn tijd bekende en veel gespeelde jazz standards en chansons tot zijn repertoire en voegde zijn eigen traditionele techniek en stijl toe.
Velen onder de Roma, Rom en Manoesj kunnen geen, of niet goed lezen en hebben geen andere (muzikale)scholing gehad dan die van hun familie. Dat maakt de unieke stijl tot wat ze is, een krachtige en gevoelsmatige vorm van muziek die bijna uitsluitend in de hoofden en harten van de gemeenschap leeft. Hoe mooi en waardevol dit ook is, dit maakt ook dat het voortbestaan van deze muziek een zeer fragiel bestaan lijdt.
Door het stilaan verdwijnen van de woonwagencultuur, zien we ook de teloorgang van andere traditionele gebruiken. Door het samenleven op het kleine oppervlak van de woonwagen waarin de hele familie geherbergd werd, kon men niet anders dan de neuzen in dezelfde richting zetten. Niet alleen werden kinderen automatisch betrokken in het plezier van musiceren, ook leerden zij dat dit vakmanschap van levensbelang was als broodwinning voor de hele familie. Het deel uitmaken van de moderne maatschappij vergt helaas andere professionele keuzes dan voorheen. Het hedendaagse leven rijmt niet met de setting voor het traditionele doorgeven van dit muzikale vakmanschap.
Tijdsgebrek door economische druk en andere aspecten van het hedendaagse leven maken het moeilijk deze traditie verder te zetten. Een plekje veroveren op de arbeidsmarkt gaat niet meer met viool of gitaar in de hand. Onder streng toezicht van de hele familie je muzikale talent ontwikkelen is niet meer aan de orde. Samen musiceren met de hele bende wordt noodzakelijkerwijs gereduceerd tot zon -en feestdagen. Wat voorheen een logisch gevolg was van het samenleven in nauw familieverband in woonwagens, wordt nu een lang vervlogen utopie voor menig Roma muzikant. Met andere woorden, het is verre van evident om deze traditie levende te houden.
Met de stille teloorgang van deze muziektraditie gaat het verlies van culturele bagage gepaard. Met het verdwijnen van de muziek verdwijnt ook de stem en identiteit van een kwetsbare bevolkingsgroep in ons land. Het in stand houden van de identiteit van deze gemeenschap door hun muziekcultuur te erkennen en ondersteunen is dus een belangrijke taak die helaas, zoals de meeste dingen rond roma, niet door het beleid erkent, laat staan ondersteunt worden.
Comentarios